ابتکار کمربند و جاده؛ سنگ بنای توسعه پایدار و صلح جهانی
حسین عسکری، مفسر ویژه امور جاری در شبکه سی‌جی‌تی‌ان، نایب رئیس موسسه کمربند و جاده در سوئد و پژوهشگر برجسته در موسسه راهبرد‌های بین‌المللی گوانگ‌دونگ طی یادداشتی تحت عنوان «ابتکار کمربند و جاده؛ سنگ بنای توسعه و صلح جهانی» تاکید کرد این ابتکار چینی، جاده ابریشم باستانی را احیا کرده و آن را به پدیده‌ای جهانی با تبادلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی در اوراسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و اقیانوس‌ها تبدیل کرده است.
لحظه‌ای تاریخی در دوران معاصر رقم خورد که شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، در ۷ سپتامبر ۲۰۱۳ در دانشگاه نظربایف قزاقستان سخنرانی کرد و به شکلی شاعرانه بیان کرد که چگونه «تقریباً می‌توانست صدای زنگوله شترها را که در کوه‌ها طنین‌انداز می‌شد، بشنود و باریکه دودی را که از بیابان بلند می‌شد، ببیند»، جایی که جاده ابریشم باستانی شرق و غرب را به هم متصل می‌کرد.
۱۲ سال پس از راه‌اندازی کمربند اقتصادی جاده ابریشم در آن نقطه و یک ماه بعد از راه‌اندازی جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم در اندونزی، ابتکار کمربند و جاده (BRI) به عنوان شاهکاری در مدیریت کشور، بزرگ‌ترین پروژه توسعه در تاریخ مدرن و الگویی نوین برای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه در جهان برای ارتقای رفاه و صلح، خود را نشان داده است.
ابتکار کمربند و جاده نه فقط جاده ابریشم باستانی را احیا کرده و تمام جنبه‌های تبادلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی آن را در بر می‌گیرد، بلکه آن را به یک پدیده جهانی تبدیل کرده است که اوراسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و اقیانوس‌های بزرگ را شامل می‌شود. بیش از ۱۵۰ کشور و ۳۰ سازمان بین‌المللی به آن پیوسته‌اند. بنابراین، گفته می‌شود که اگرچه این ابتکار توسط چین پیشنهاد شده، اما اکنون متعلق به کل جهان است.
مدل منحصر به فرد ابتکار کمربند و جاده جنبه‌های متعددی دارد. یکی از این جنبه‌ها این است که پروژه‌ها از طریق مشورت بین شرکا انجام می‌شود، نه تحمیل از بالا. رئیس جمهور شی در سخنرانی اصلی خود در سومین مجمع همکاری بین‌المللی کمربند و جاده در اکتبر ۲۰۲۳ اظهار داشت که ابتکار کمربند و جاده با روش «برنامه‌ریزی مشترک، ساختن مشترک و بهره‌مندی مشترک» مشخص می‌شود.
عامل دیگر، اصل اشتراک‌گذاری و وابستگی متقابل است. این مفهوم برد-برد که به عمل تبدیل شده، به این معناست که رفاه چین به رفاه شرکایش متکی است. بنابراین، چین دستاوردهای پیشرفت خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد. این شامل سرمایه مالی، فناوری و دانش فنی و منابع انسانی می‌شود. این سیاست، کمک منسوخ‌شده نیست، بلکه چین شرکای خود را «توانمند» می‌سازد تا ارزش منابع طبیعی و انسانی خود را افزایش دهند، نه اینکه صرفاً به آنها «کمک» کند. این، سیاست غالب قبلی بازی با حاصل جمع صفر را که در آن سود یک نفر، زیان دیگری است، واژگون می‌کند.
این بدان معناست که کشورها دیگر صرفاً به صادرات ارزان مواد اولیه برای واردات کالاهای گران‌قیمت متکی نیستند، که قبلاً باعث تخلیه منابع مالی و پتانسیل توسعه آنها می‌شد. در عوض، آنها می‌توانند به منابع خود ارزش افزوده دهند و از نیروی کار خود در بالاترین سطح بهره‌وری استفاده کنند. طبیعتاً این امر مستلزم افزایش سطح مهارت نیروی کار و انتقال فناوری است که دو جنبه کلیدی مدل BRI محسوب می‌شوند. در دوران استعمار و نواستعمار، چنین چیزی غیرقابل تصور بود.
توسعه کشاورزی مدرن و بهبود محیط زیست، مانند مبارزه با بیابان‌زایی، با تکیه بر تجربه پیشگامانه چین در این زمینه‌ها، نیز به فعالیت‌های اصلی BRI تبدیل شده است. چین همچنین سرمایه‌گذاری‌های خود را در پروژه‌های «کوچک اما زیبا» که مستقیماً بر معیشت مردم تأثیر دارند، افزایش داده است، بدون اینکه پروژه‌های بزرگ مانند بنادر، راه‌آهن، بزرگراه‌ها و فرودگاه‌ها که برای ساخت اقتصادهای مدرن ضروری هستند، کنار گذاشته شوند.
یکی از جنبه‌های مهمابتکار کمربند و جاده، انعطاف‌پذیری فوق‌العاده آن در مواجهه با بحران‌های بزرگ است. همه‌گیری کرونا که اقتصاد جهانی و بسیاری از کشورها را تحت تأثیر قرار داد،BRI را متوقف نکرد، اگرچه برخی پروژه‌ها موقتاً مختل شدند. اقدام چین در این شرایط بحرانی، راه‌اندازی «جاده ابریشم سلامت» بود که به یکی از مهم‌ترین ابزارها در مبارزه با همه‌گیری تبدیل شد و مواد، دارو، تجهیزات و واکسن‌ها را برای بسیاری از کشورها فراهم کرد.
نمونه دیگری از انعطاف‌پذیری بزرگ ابتکار کمربند و جاده، قطار باری چین و اروپا است که قطب‌های صنعتی چین را به قطب‌های صنعتی اتحادیه اروپا متصل می‌کند و علیرغم وقوع درگیری روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۳، به فعالیت خود ادامه داد. قطار باری چین و اروپا که تعداد قطارهای عبوری از اوراسیا را از ۸۰ سفر در سال ۲۰۱۳ به ۱۹ هزار سفر در سال ۲۰۲۴ افزایش داد، حتی با عبور از روسیه و بلاروس به اتحادیه اروپا، به یک شریان اقتصادی حیاتی برای همه کشورهای درگیر تبدیل شده و هیچ تحریم یا اقدام نظامی نمی‌تواند آن را متوقف کند.
این و بسیاری نمونه‌های دیگر نشان می‌دهد که ابتکار کمربند و جاده به الگویی برای ترویج صلح از طریق همکاری اقتصادی تبدیل شده است. در حالی که چالش‌ها همچنان متعدد هستند،BRI مسیر دستیابی به صلح و رفاه جهانی را به وضوح روشن می‌کند.