احیای فرهنگ سنتی چین در قالب ژانر علمی-تخیلی
فرهنگ سنتی چین در حال یافتن جانی تازه است، نه در صفحات کتاب‌های درسی یا ویترین موزه‌ها، بلکه در دنیای خیال‌انگیز داستان‌های علمی-تخیلی چینی. نویسندگان و خالقان این آثار با کاوش در گنجینه‌های گذشته – از ادبیات کلاسیک و فلسفه‌های کهن تا شگفتی‌های باستان‌شناسی – آنها را در قالب ژانری کاملا چینی بازآفرینی می‌کنند.
«وو یان» نویسنده نام‌آشنای ژانر علمی-تخیلی و استاد «دانشگاه علوم و فناوری جنوبی» از چهره‌های پیشرو این جریان است. داستان کوتاه او با عنوان «یادداشت‌های چسبناک پدر» که در سال گذشته برنده «جایزه طلای ششمین دوره جوایز علمی-تخیلی کودکان چین» شد، نمونه بارزی از این رویکرد است. او در این اثر با مهارت، تخیل تاریخی را با آینده‌نگری درهم می‌آمیزد و از عناصر گوناگون فرهنگ چین – از گنجینه‌های باستان‌شناسی گرفته تا دانش نجوم باستانی و ظرافت معماری سنتی – بهره میبرد.
داستان از این قرار است که دانش آموزی به نام «جو شیائوگو» با استفاده از یادداشت‌های سفر در زمان که پدرش اختراع کرده، به ۲۱۰۰ سال پیش از میلاد سفر می‌کند. او در محل حفاری‌های باستان‌شناسی «تائوسی» در استان «شانشی» واقع در شمال چین، اسرار یک رصدخانه نجومی باستانی را کشف می‌کند و دنیای علم او را مجذوب خود می‌سازد.
اما داستان وو یان صرفا یک ماجراجویی تخیلی نیست؛ بلکه دعوتی است به کشف مجدد. خودش می‌گوید که قصد داشته نشان دهد چگونه حکمت باستانی چین می‌تواند جرقه‌ای برای کنجکاوی و تخیل باشد – همان نیروهایی که پیشران نوآوری‌های فناورانه هستند.
از نگاه این نویسنده ژانر علمی-تخیلی، فرهنگ سنتی چین یادگاری خشک و بی‌روح نیست که تنها از دور به آن احترام بگذاریم. او بر این باور است که ریشه‌های عمیق فلسفی و میراث ادبی غنی چین، منبعی بی‌کران برای الهام بخشیدن به نویسندگان علمی-تخیلی است. مثلاا حماسه «سفر به غرب» را در نظر بگیرید با دنیای پررمز و رازش که در آن خدایان، ارواح و انسان‌ها در کنار هم زندگی می‌کنند.
وو معتقد است چنین آثاری نشان می‌دهند که چگونه زیبایی‌شناسی سنتی می‌تواند در عصر هجوم فناوری‌هایی مثل هوش مصنوعی به قلمرو خلاقیت، الهام‌بخش داستان‌های علمی-تخیلی منحصربه‌فرد چینی باشد.
این دیدگاه با اندیشه‌های دیگر نویسندگان برجسته ژانر علمی-تخیلی چین مانند «لیو سای‌شین» همخوانی دارد. سه‌گانه مشهور او با عنوان «مسئله سه‌جسم»، مفاهیم تاریخی و فلسفی چینی را با درون‌مایه‌های جهانی علم، بقا و جایگاه بشر در کیهان ترکیب کرده است.
محبوبیت «مسئله سه‌جسم» به رشد روزافزون صنعت علمی-تخیلی چین دامن زده است. آمارها نشان می‌دهد طی سال گذشته میلادی، ارزش کل این صنعت به ۱۰۸.۹۶ میلیارد یوان (۱۵.۱۷ میلیارد دلار) رسیده است. این اثر با ترجمه به زبان‌های مختلف و اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی (از جمله یک سریال تولید نتفلیکس) به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده است.
«زمین سرگردان»، یکی دیگر از رمان‌های لیو که فیلمی پرفروش نیز از آن ساخته شده، به‌عنوان منبعی غنی از ارزش‌های فلسفی چینی شناخته می‌شود. کارشناسان اشاره می‌کنند که ایده اصلی داستان – مهاجرت کل کره زمین به جای ترک آن – نشانگر پیوند عمیق فرهنگی چینی‌ها با سرزمین مادری است.
«هان سونگ» رئیس «انجمن جهانی داستان‌های علمی-تخیلی چین»، معتقد است موفقیت آثاری مانند «مسئله سه‌جسم» در سطح جهانی به این دلیل است که این آثار به مسائلی مانند هوش مصنوعی، اکتشافات فضایی و محیط زیست از دیدگاه انسان به‌مثابه یک کل می‌پردازند و همین نگاه، در سطح جهانی طنین‌انداز شده است.
به گفته او آثار مذکور با تلفیق اندیشه‌های برگرفته از پنج هزار سال تمدن چین، تحولات فناورانه و اجتماعی امروز را از نگاهی چینی روایت می‌کنند و پاسخ‌هایی متمایز ارائه می‌دهند که مورد توجه جهانیان قرار گرفته است.
